Co to jest wierzytelność? Definicja i podstawy prawne
Wierzytelność to fundamentalne pojęcie w świecie finansów i prawa, oznaczające prawo wierzyciela do żądania od dłużnika spełnienia określonego świadczenia. Można ją postrzegać jako aktyw po stronie wierzyciela, który stanowi jego roszczenie wobec innej osoby lub podmiotu – dłużnika. Jest to zatem przeciwieństwo długu, spoglądając na relację z dwóch różnych perspektyw. Wierzytelność może przybierać rozmaite formy, od zobowiązania z tytułu udzielonego kredytu bankowego, poprzez należność wynikającą z wystawionej faktury za sprzedany towar czy wykonaną usługę, aż po inne rodzaje zobowiązań, które wynikają z przepisów prawa lub umów. W przeciwieństwie do samego długu, który jest pasywnym obowiązkiem, wierzytelność jest aktywnym prawem majątkowym, posiadającym konkretną wartość ekonomiczną.
Wierzytelność a należność: kluczowe różnice
Choć terminy „wierzytelność” i „należność” często używane są zamiennie w potocznym języku, w kontekście prawnym i rachunkowym posiadają one odmienne znaczenia. Wierzytelność jest pojęciem szerszym, stosowanym przede wszystkim w prawie cywilnym i handlowym, obejmującym wszelkie prawa do żądania świadczenia. Natomiast należność jest pojęciem węższym, używanym głównie w rachunkowości i księgowości, które dotyczy wyłącznie świadczeń pieniężnych. Oznacza to, że każda należność jest jednocześnie wierzytelnością, ale nie każda wierzytelność jest należnością w ścisłym sensie rachunkowym. Na przykład, wierzytelność o dostarczenie określonego towaru nie jest należnością pieniężną, dopóki nie zostanie przeliczona na wartość pieniężną.
Wierzytelność jako prawo majątkowe
Jako prawo majątkowe, wierzytelność stanowi składnik aktywów podmiotu, któremu przysługuje. Ma ona wymierną wartość ekonomiczną i może być przedmiotem obrotu, czyli sprzedaży, darowizny czy dziedziczenia. Posiadanie wierzytelności daje jej właścicielowi (wierzycielowi) możliwość dochodzenia swojego prawa, w tym również na drodze sądowej, co może finalnie doprowadzić do egzekucji komorniczej. Wartość wierzytelności może być różna i zależy od wielu czynników, takich jak rodzaj świadczenia, jego wysokość, termin wymagalności, a także od sytuacji finansowej dłużnika i ewentualnych zabezpieczeń.
Rodzaje wierzytelności i ich charakter
Jakie są rodzaje wierzytelności: bankowa, ubezpieczeniowa i inne
Świat finansów i prawa obfituje w różnorodne rodzaje wierzytelności, które można klasyfikować według wielu kryteriów. Wyróżniamy między innymi wierzytelności bankowe, wynikające z udzielonych kredytów, pożyczek czy leasingu, które stanowią podstawę działalności kredytowej banków. Inną ważną kategorią są wierzytelności ubezpieczeniowe, które powstają po stronie ubezpieczonego lub uposażonego w momencie zajścia zdarzenia objętego ochroną ubezpieczeniową, a dotyczące prawa do otrzymania odszkodowania lub świadczenia.
Możemy również mówić o:
* Wierzytelnościach zabezpieczonych, które są poparte dodatkowymi formami zabezpieczenia, takimi jak hipoteka, zastaw, poręczenie czy gwarancja bankowa. Zabezpieczenie zwiększa szansę na odzyskanie należności w przypadku niewypłacalności dłużnika.
* Wierzytelnościach niezabezpieczonych, które nie posiadają żadnych dodatkowych gwarancji spłaty poza samym zobowiązaniem dłużnika.
* Wierzytelnościach pieniężnych, które dotyczą obowiązku zapłaty określonej kwoty pieniędzy.
* Wierzytelnościach niepieniężnych, obejmujących inne rodzaje świadczeń, na przykład dostarczenie towaru, wykonanie usługi czy zaniechanie określonego działania.
* Wierzytelnościach cywilnoprawnych, wynikających z umów między osobami fizycznymi lub między osobami fizycznymi a przedsiębiorcami.
* Wierzytelnościach handlowych, które powstają w relacjach między przedsiębiorcami, np. z tytułu sprzedaży towarów w obrocie hurtowym.
* Wierzytelności mogą być również krótko- i długoterminowe, w zależności od ustalonego terminu spłaty.
Wierzytelność wymagalna i niewymagalna
Kluczowe znaczenie dla praw i obowiązków stron ma rozróżnienie na wierzytelność wymagalną i niewymagalną. Wierzytelność staje się wymagalna z chwilą, gdy wierzyciel może legalnie domagać się jej spełnienia od dłużnika. Zwykle następuje to w terminie określonym w umowie lub wynikającym z przepisów prawa. Od momentu wymagalności wierzyciel może rozpocząć działania zmierzające do jej odzyskania, w tym naliczanie odsetek za opóźnienie. Wierzytelność niewymagalna to taka, której termin płatności jeszcze nie minął. Dłużnik nie jest zobowiązany do jej spłaty przed tym terminem, a wierzyciel nie może skutecznie dochodzić jej wykonania.
Powstanie i obrót wierzytelnościami
Kiedy powstaje wierzytelność?
Wierzytelność może powstać w wyniku różnych zdarzeń prawnych. Najczęściej źródłem powstania wierzytelności jest umowa, czyli dwustronne oświadczenie woli stron, które rodzi określone prawa i obowiązki. Może to być umowa sprzedaży, umowa o dzieło, umowa najmu, umowa pożyczki czy umowa kredytowa. Wierzytelność może również powstać z czynu niedozwolonego, czyli tzw. deliktu, na przykład w wyniku wyrządzenia szkody na osobie lub mieniu, gdzie sprawca zobowiązany jest do naprawienia tej szkody. Dodatkowo, wierzytelność może wynikać z innych zdarzeń prawnych, takich jak przepisy prawa, decyzje administracyjne czy orzeczenia sądowe.
Sprzedaż wierzytelności: cesja zobowiązania
Jednym z kluczowych aspektów obrotu wierzytelnościami jest możliwość ich sprzedaży, co w terminologii prawnej określane jest jako cesja wierzytelności. Jest to umowa, na mocy której wierzyciel (cedent) przenosi swoje prawo do wierzytelności na inną osobę lub podmiot (cesjonariusza). Cesja wierzytelności pozwala wierzycielowi na szybsze odzyskanie środków finansowych, poprawę płynności swojej firmy, a także na uniknięcie kosztownych i czasochłonnych procedur windykacyjnych. Dla firmy, która sprzedaje wierzytelności, jest to często korzystne rozwiązanie, pozwalające na przekształcenie zamrożonego kapitału w gotówkę.
Czy dłużnik musi wyrazić zgodę na cesję?
W polskim prawie cywilnym dłużnik nie musi wyrażać zgody na cesję wierzytelności. Wierzyciel, jako właściciel swojego prawa majątkowego, ma swobodę w dysponowaniu nim. Jednakże, zgodnie z przepisami, wierzyciel powinien poinformować dłużnika o fakcie dokonania cesji. Po otrzymaniu takiej informacji, dłużnik jest zobowiązany do dokonywania spłat na rzecz nowego wierzyciela (cesjonariusza), a nie pierwotnego cedenta. Brak poinformowania dłużnika może prowadzić do sytuacji, w której dłużnik, dokonując zapłaty pierwotnemu wierzycielowi, skutecznie zwalnia się ze swojego zobowiązania, nawet jeśli wierzytelność została już sprzedana. Dlatego też kluczowe jest, aby informacja o cesji dotarła do dłużnika.
Przedawnienie i dochodzenie wierzytelności
Czy wierzytelność może ulec przedawnieniu?
Tak, wierzytelność jako prawo majątkowe może ulec przedawnieniu. Przedawnienie to instytucja prawna, która polega na tym, że po upływie określonego czasu, liczonego od momentu, gdy wierzytelność stała się wymagalna, dłużnik uzyskuje możliwość uchylenia się od jej spłaty. Należy jednak podkreślić, że przedawnienie nie powoduje wygaśnięcia samej wierzytelności, a jedynie przekształca ją w tzw. zobowiązanie naturalne. Oznacza to, że wierzyciel nadal posiada swoje prawo, ale nie może go już skutecznie dochodzić przed sądem, jeśli dłużnik podniesie zarzut przedawnienia.
Zgodnie z polskim prawem, podstawowy termin przedawnienia dla większości wierzytelności wynosi 6 lat, licząc od dnia, w którym wierzytelność stała się wymagalna. Jednakże, przepisy prawa lub postanowienia umowne mogą przewidywać inne terminy. Na przykład, roszczenia o świadczenia okresowe (np. czynsz, odsetki) zazwyczaj przedawniają się z upływem 3 lat. W przypadku braku dobrowolnej spłaty przedawnionej wierzytelności, wierzyciel nie ma już możliwości wszczęcia postępowania egzekucyjnego przeciwko dłużnikowi, który skorzysta z zarzutu przedawnienia. W sytuacji, gdy dłużnik nie podniesie zarzutu przedawnienia, a dokona dobrowolnej spłaty, takiej spłaty nie można uznać za nienależne świadczenie i żądać jej zwrotu. W celu dochodzenia wierzytelności, gdy dłużnik nie wywiązuje się ze swojego obowiązku, wierzyciel może wszcząć postępowanie sądowe, które w przypadku pozytywnego rozstrzygnięcia, prowadzi do uzyskania tytułu wykonawczego umożliwiającego wszczęcie postępowania egzekucyjnego przez komornika. Proces ten często poprzedzony jest działaniami windykacyjnymi, mającymi na celu polubowne odzyskanie należności.
Dodaj komentarz